Elis Juliana
Curaçao Cultural Icon
Lòs e mucha Tende mama:
Lòs e mucha!
Lòs e mucha fo’i herida
dje kadena di katibu.

Lòs su mente lagu’é pensa.
Lòs su lenga lagu’é papia.
Lòs su pia lagu’é kana
buska su mes identidat.

Dun’é piki di orguyo
p’e koba un buraku hundu
dera bèrgwensa
dera kompleho
dera frustrashon.

Elis Juliana 1977

Juliana a eksplorá formanan pa eduká tantu mucha komo adulto na manera propio, atraktivo i efikas. Pasobra studiando su komunidat, el a mira ku ta su propio formanan por eduk’é. Juliana a integrá e género literario kuenta den su arsenal di hèrmèn i tabata alkansá kuné tur su metanan edukativo. Kontinuando i renobando tradishonnan bieu, kuenta a desaroyá den man di Juliana bira muchu mas ku literatura. Sinku aña largu Elis Juliana a kana ku konsiensia i kolekshoná historia outéntiko serka bieunan i ta publiká Echa cuenta na 1970. “Mi ta sinti ku den e kuentanan akí tin un tesoro na informashon skondí”, (Juliana den Amigoe 1970) i ta primintí ku e lo bai dediká su mes na buska esaki den futuro. Promesa ku el a kumpli ampliamente kuné. E mes a resultá un gran kontadó di kuenta. Intuitivamente Elis Juliana a sabi ku e kuentanan ta muchu mas ku kuenta so i por destilá ku pa e kuentista akí kuenta ta: entretenementu, bida, edukashon, dunamentu di forsa nobo.

Algun aspekto di kuenta ilustrá pa Juliana Maestria di kontamentu: “(…) tambe pa … ilustrá kisas kapasidat dje kontadó di kuenta, pasó e kontadó di kuenta, bo por dun’é profeshonal. N’ ta ken ku ta por konta kuenta.” Konservá herensia: “Bo ta bin komprondé… esensia di kuenta ku nan tabata konta. N’ ta djis pa dibèrtí numa. E tin su funsion. Anto ta p’esei nan tabata pensa hopi biaha…ku e katibunan o nan desendientenan ta’ konta kuenta ko’i loko, kuenta fantasia, ma e tabatin su funsion.” Ekspreshon di resistensia kontra sklabitut, Nanzi: “ (…) astusia di Nanzi. (…) E Shon Arei ta un simbolismo di shon di katibu, pasobra klaro ku no por a aseptá ku un katibu por frega shon. E n’ por tin e kapasidat ei. Ta p’esei nan no ta yam’é shon. Ta Shon Arei. Nan no por a aseptá ku un Nanzi, un simpel katibu por nèk doño di plantashi. Pasó den dje sí katibunan ta mas sabí ku shon. Ilustrashon dje kuentanan ku Nilda Pinto a anotá – promé kuné tabatin masha, masha hopi hende ta konta i saka kuenta – mi ke sa ta un mucha hòmber hulandes a ilustrá e kuentanan. Pa kuminsá e no tin noshon di Nanzi komo araña. Ta ocho pia e tin; rib’e buki e tin seis. Anto tambe e Shon Arei, klaro nan ta imaginá nan mes ku e Shon Arei lo mester ta…úniko hende ku Nanzi por nèk, ta un rei…esta manera un afrikano. (…) No un rei blanku (…) el a pint’é un rei barika asina grandi, lep asina diki. Manera bo ta mira e pinturanan fast di afrikanonan den bukinan ulandes (…) ta un rei bobo (…) so Nanzi por nèk. (EJ-JC 2002). Integrá ku otro arte manera kanto i drama: “Manera den e kuenta di Dòndu ku ta bisa:
Dòndu se partió
Dòndu se partió
Ta mi t’e dòndu di mas
Si batrei sansá kontra mayó
Tumba tumba tummm.
(..) ta tokante 2 toro, tata i yu. E yu ta kanta méskos ku e tata, pero ku stèm mas lait. Anto poko poko e stèm di e yu ta bin bira pisá pa bo sinti ku e ta alkansá nivel dje tata. Tur eseinan ta den e forrrma di konta kuenta di ántes. (…) E kantikanan tambe tin nan funshon en konekshon ku e kuenta.Tin bia tin mas kantika ku tin palabra. Ta yega un kaminda ku ta kanta so bo ta kanta. Manera den Dòndu, ta e stèm so ta kambia. (…) manera den Kositu. Gabi Noor tabatin nobentipiku añ dia el a konta mi e kuenta den añanan sesenta. Fo’i tempu e ta mucha. Ken a kont’é e kuenta e n’ por bisa. E moral dje kuenta lo ta: No konfia bo yu ku hende straño. (..) oh si, tin kantamentu asina fuerte ku t’e ta dominá henter e tragedia. Ta un dje kuentanan mas impreshonante. M’a dramatisá e kuenta.” (EJ-JC 2002).
Desaroyá fantasia, haña e durashon ku bo ke dun’é (dos, tres dia siguí), desahogo, hunga ku tempu (trese ayera den awe i hiba awe bèk). Ku kuenta Elis Juliana tabata logra tur su ophetivonan i funshoná komo edukadó sin identifiká su mes komo Juliana. E por a papia den promé persona, uza diálogo, presentá Wazo i Ompi Elis, kanta, uza ritmo, duna informashon ku el a inbestigá, reprimí mal kustumber, elogiá. Komo kibradó di barera, el a desaroyá material pa siña mucha lesa for di nan kuater aña. El a publiká vários material pa siña mucha. (Verso pa mucha, Komedia pa mucha i otronan. Esakinan ta mustra kon aki tambe Juliana a realisá e prinsipio di ‘mi mes ta tur kos pareu, tambú i letra’, integrando kanto i drama den kuenta. El a preservá kuenta, uza e ekspreshon di resistensia, kuentanan di Nanzi. Pero mas ku den kualke otro aspekto Juliana ta proba su raisnan firme den suela di Kòrsou i su ingeniosidat pa eduká kreando dos rekurso ku a proba nan forsa durante dékadanan kaba: pa adulto, e figura di Wazo, eksploradó di Kòrsou, konosedó profundo di kultura i konsientisadó i pa mucha, Ompi Elis, ku no a bèk pa trata niun tema, pa difísil ku esaki por aparentá, ku muchanan.

Elis Juliana ta dedikando henter un bida na restablesé balansa históriko, rekonkistá memoria pèrdí, krea konfiansa propio i kita miedu, manera a bin dilanti den e poema Lòs e mucha. Pasobra e inseguridat ku edukashon sumiso a hinka den pueblo ta resaltá asta den e kontesta afirmativo riba un pregunta ku mucha di Kòrsou ta artikulá ku entonashon di pregunta: “Kuantu aña bo tin?” Kontesta: Nuebe?”
Elis Juliana su mérito mayó komo edukadó ta di a yuda rekonkistá e mente pèrdí akí.

Pa su trabounan konsientisadó, konstante i kreativo riba tereno di edukashon por konsiderá Elis Juliana edukadó rekonkistadó di mente pèrdí.