Elis Juliana
Curaçao Cultural Icon

Segun konosedónan Elis Juliana mes no a realisá ainda kuantu di nos konosementu aktual di etnomusikologia i di práktika di muzik ta prosedente di su trabou. Prinsipalmente riba tereno di músika rítmiko el a hasi trabou ku a kibra barera i ehersé hopi influensha. Su kontribushon grandi den etnomusikologia, ku ta studia muzik tradishonal i di pueblo, ta e material di oudio-antropologia kolekshoná p’e i Paul Brenneker den entre otro Zikinzá ku a reskatá muzik di zumbi. Rekonstrukshon dje patronchi di muzik di kantikanan di trabou, seú, makamba, di kua por bisa ku probabelmente tur ta bai bèk na e mésun rais, lo no tabata posibel sin su grabashon sistemátiko di sentenar di kantika, ku a hasi posibel indiká ku hopi presishon, e sistemátika rítmiko na nan base, deskribí strukturanan aktual i pronostiká nan futuro desaroyo. E kolekshonamentu ta sistemátiko: ta registrá no ménos ku 33 diferente tipo di kantika ku ta kubri práktikamente tur aria di bida. Entre nan kantika di bati ku tati, di kòrta sentebibu, di dèmpel, di hunga palu, di chiwewe, di Zè, etc.. for di tambe informantenan ku na 1959 tabatin nobentipiku aña, pues a biba promé ku abolishon di sklabitut.

Nan ta di diferente parti di Boneiru, Bándariba, Bándabou na Kòrsou. E kolekshon original ta na Archivo Nashonal. Juliana a graba tambe muzik di ka’i òrgel. Su deskripshon di instrumèntnan bieu - bamba, beku, benta etc. - a posibilitá otronan rekonstruí i konservá nan. Elis Juliana a siña toka diferente i siña otronan, manera grupo di muzik di zumbi Issoco. Su mira nobo riba tambú ta habri perspektiva pa aseptashon mas grandi dje ekspreshon popular outéntiko akí.

Dokumentá Juliana a kombatí prewisionan di élite tokante e supuesto karakter ordinario di tambú, méskos ku e interpretashonnan eronio tokante forma di balia i kanta tambú. El a deskribí orígen i represhon di e sektor religioso i sekular dje herensia afrikano akí i boga pa mas orientashon, sigur serka hubentut. Di tur ángulo el a studia tambú: su muzik, baile, toká, leinan, étika, organisamentu, letra, karakter di resistensia, bayendo tambú añanan largu. Fo’i añanan 50 te awe el a sigui Petronilia (Petoi) Coco †, Nicolas (Shon Colá) Susanna †, Bèno Martis, Bidal, Bea Kara Kreit †, ohochinan Margarita i Maria Dam†, Basilèl, Zoyoyo, Nemensio Winklaar di Boneiru † i otronan di tambú djaserka, graba i studia nan. Su publikashonnan riba tambú ta basá entre otro riba su estudio profundo di Shon Colá, konsiderá p’e e artista mayó riba e tereno akí, ku kende semper a eksistí un relashon di apresio i rèspèt mutuo i na okashon di morto di Shon Colá, Juliana ta skirbi:

Tributo na Nocolas Susanna SHON COLÁ a pone
su man grandi abrupto
riba nos tambú.
“Bosonan ta kansámi.
Enbes di boso kana
den paso huntu ku mi
pa boso kompañámi
buska perfekshon
boso ta kanta wadjo,
kore anshá bai lagami
manera biná ku no tin
ni un tiki konfiansa
den su mes patanan.
Para un ratu, muchanan,
Pensa unda boso ke yega
mientras mi ta sosegá!

Elis Juliana: Amigoe 22/4/2003

E material oudio di Juliana, entre kua un kolekshon grandi di disko 78 i 45 ku ta ilustrá historia i desaroyo musikal na Kòrsou for di dékada 40, tambe meresé un publikashon separá. Talbes ta ménos konosí di Juliana riba tereno musikal ku e ta kompositor tambe, entre otro di e kantika di mucha Awaseru i di e klásiko Mama, interpretá pa Greta Martha. A base di tur e puntonan akí por stablesé ku Juliana ta konservadó di muzik tradishonal i fundadó di estudio sistemátiko di muzik folklóriko.